معیار بازشناسی عقد از ایقاع

بر اساس دیدگاه مشهور فقها و حقوق‌دانان، اعمال حقوقی منحصر به دو نوع عقد و ایقاع است و در ماهیت بسیاری از آنها تردیدی وجود ندارد. اما در خصوص عقد یا ایقاع بودن برخی از آنها، مانند وصیت تملیکی و جعاله، اختلاف ‌نظر ‌وجود دارد. منشأ این اختلاف نظر، تعدد و تفاوت معیارهایی است که برای تمایز عقد از ایقاع بیان شده است. روی‌هم رفته می‌توان چهار معیار برای تمایز یافت: عمل حقوقی اگر از دو ارادۀ وابسته ایجاد شود، عقد، و اگر از یک ارادۀ مستقل به‌وجود آید، ایقاع است. عمل حقوقی که با ایجاب و قبول به‌وجود آید، عقد، و عملی که فقط با یک ایجاب ایجاد شود، ایقاع است. عمل حقوقی اگر با شأن دو نفر مرتبط باشد، عقد، درغیر این‌صورت ایقاع است. عمل حقوقی که واجد تمام عناصر عمومی عقود باشد، عقد، و در صورتی که از نظر قانونی معتبر باشد، ایقاع است. نگارندۀ این نوشتار بر آن است که اولاً اثبات کند عمل حقوقی به دو قسم عقد و ایقاع تقسیم می‌شود و قسم ثالثی به نام برزخ بین عقد و ایقاع وجود ندارد، و ثانیاً با استناد به ادلۀ متعددی نشان دهد که معیار مناسب برای تمیز عقد از ایقاع، معیار اول است.